Doorkijkje

(Geschatte leestijd: 5 minuten)

Bedrieglijk echt doorkijkje

Het stond al lang bovenaan het wensenlijstje van het museum: een groot perspectiefstuk van Samuel van Hoogstraten. Slechts een handvol voorbeelden is daarvan bekend. De nieuwe aanwinst, Lezende jongeman in een Renaissancepaleis, is een van de grootste (238 x 173 cm!), mooiste en best bewaard gebleven voorbeelden van een perspectiefstuk, een type schilderij dat de Dordtse Rembrandtleerling zelf had ontwikkeld en dat ook wel een 'drempelschilderij' is genoemd. Het was generaties lang in particulier bezit in de Verenigde Staten en is niet eerder tentoongesteld.

Trots en dankbaar

Femke Hameetman, artistiek directeur van het Dordrechts Museum, is trots en dankbaar dat het gelukt is:

'We zijn de vele grote en kleine fondsen, bedrijven en particulieren en ook de Gemeente Dordrecht zeer dankbaar voor de steun. Het is gelukt om een topstuk van Van Hoogstraten naar zijn geboorteplaats terug te halen. Het Dordrechts Museum heeft nu de grootste en meest veelzijdige collectie werken ter wereld van deze intrigerende kunstenaar! Het perspectiefstuk zal ongetwijfeld veel bezoekers aanspreken en een nieuwe publiekslieveling van het museum worden.'

Van Hoogstraten laat met het grote perspectiefstuk zien waartoe de schilderkunst in staat is, waarover hij als kunsttheoreticus ook schreef. Daarmee is het perspectiefstuk een toepasselijke aanwinst voor het museum van zes eeuwen schilderkunst.

Schilder en schrijver

Samuel van Hoogstraten is een van de belangrijkste leerlingen van Rembrandt en een van de beroemdste schilders uit Dordrecht. Hij was buitengewoon veelzijdig en naast schilder ook schrijver. Hij schreef gedichten en toneelstukken – hij heeft zelfs de eerste romans in het Nederlands op zijn naam staan – maar is vooral bekend als auteur van het kunsttraktaat Inleyding tot de Hooge Schoole der Schilderkonst: anders de Zichtbaere Werelt uit 1678. Hij heeft het in dit boek over de 'universele meester', die verschillende onderwerpen, stijlen en genres beheerste. De schilderkunst was volgens hem een 'algemene wetenschap' omdat de schilder alles wat zichtbaar is overtuigend moest kunnen nabootsen en overal verstand van moest hebben. Van Hoogstraten was een van de meest veelzijdige kunstenaars uit de zeventiende eeuw.

Meer over het leven van Samuel van Hoogstraten in het Dordts Biografisch Woordenboek van Regionaal Archief Dordrecht.

Zijn boek Inleyding tot de Hooge Schoole der Schilderkonst: anders de Zichtbaere Werelt uit 1678 is online in te zien.

Mini-documentaire

In deze video vertelt conservator Sander Paarlberg meer over dit monumentale schilderij van Van Hoogstraten en neemt hij je mee door de stad Dordrecht met zijn vele doorkijkjes. Een leerzame mini-documentaire met ook beelden van de onthulling van deze mooie aanwinst.

Video: Studio Roodenburgh

Steun

De aankoop kwam tot stand met steun van het Mondriaan Fonds en het Nationaal Aankoopfonds van het ministerie van OCW, Vereniging Rembrandt, mede dankzij haar Themafonds 17de-eeuwse schilderkunst en haar VriendenLoterij Aankoopfonds, Gemeente Dordrecht, Bedrijfsvrienden Dordrechts Museum, Hendrik Mullerfonds, De Lancey Foundation, Van der Mandele Stichting, Stichting Familie Van Hoogstraten en particulieren, 2023.

Ook jouw steun kan doorslaggevend zijn bij aankopen en activiteiten van het Dordrechts Museum. Ontdek hier hoe je het museum kunt steunen.

Als lid van de Vereniging Rembrandt steun je ook andere prachtige aanwinsten voor Nederlandse Musea. Lees meer.

Perspectief

Het Dordrechts Museum presenteert het perspectiefstuk van Samuel van Hoogstraten op een bijzondere manier, zodat de illusie van een echt doorkijkje het beste werkt. Alleen in het openbaar toegankelijke Engelse landhuis Dyrham Park is een perspectiefstuk van Van Hoogstraten op een vergelijkbare manier in een deuropening geplaatst. Voor een museumopstelling is zo'n groot, ingebouwd perspectiefstuk uniek. Samuel van Hoogstraten was een pionier op het gebied van gezichtsbedrog (trompe l'oeil) en optische experimenten.

Hij heeft ook met een camera obscura gewerkt en schrijft daarover in zijn Inleyding. Daarin staat ook een illustratie van de schaduwdans waarmee Van Hoogstraten perspectief en de werking van licht en schaduw uitlegde. Hij is ook de maker van de wonderlijke perspectiefkast in de National gallery in Londen. Het Dordrechts Museum heeft een reconstructie daarvan gemaakt op ware grootte. Wanneer men door de kijkgaatjes aan de zijkant kijkt, worden de perspectivische vertekeningen opgeheven en ontstaat een driedimensionaal interieur van een woonhuis.

Waarschijnlijk was het bij het grote perspectiefstuk ook de bedoeling om van buiten de kamer waar het in hing door kijkgaatjes al zicht te hebben op het illusionistische schilderij. Gluren is een onderdeel van de aantrekkingskracht van het werk.

Meer doorkijkjes

Wie er op let treft in het Dordrechts Museum veel meer doorkijkjes aan op schilderijen. Op interieurs van kamers zijn vaker open deuren en ramen te zien die een doorzicht bieden op een tuin of andere ruimte. Een bekend voorbeeld is de Luistervink van Nicolaes Maes, maar ook Cornelis Bisschops Keukeninterieur gaat over perspectief en doorkijkjes. Deze genreschilders hebben elkaar in Dordrecht sterk beïnvloed. Ook een schilder als Abraham van Strij, die rond 1800 werkzaam was in de stad, schilderde doorkijkjes en werd zelfs 'de moderne Pieter de Hooch' genoemd (naar een andere 17de-eeuwse schilder die net als Samuel van Hoogstraten bekend stond om zijn doorkijkjes).

Beeldcredits van het schilderij

Samuel van Hoogstraten, Perspectiefstuk met een lezende jongeman in een renaissancepaleis, circa 1662-1667, olieverf op doek, 238 x 173 cm, Dordrecht, Dordrechts Museum (aankoop met steun van het Mondriaan Fonds en het Nationaal Aankoopfonds van het ministerie van OCW, Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar Themafonds 17de-eeuwse schilderkunst en haar VriendenLoterij Aankoopfonds), Gemeente Dordrecht, Bedrijfsvrienden Dordrechts Museum, Hendrik Mullerfonds, De Lancey Foundation, Van der Mandele Stichting, Stichting Familie Van Hoogstraten en particulieren, 2023)