Dordtse meesters
Uit de school van RembrandtHerinrichting zalen vaste collectie
De Van Strij– en Schouman-zalen zijn wegens herinrichting vanaf 6 juni gesloten voor publiek. De Rembrandt– en Cuyp-zalen vanaf maandag 12 juni. Begin juli gaan de zalen weer open. Wij danken u voor uw begrip.
Of Rembrandt van Rijn de stad Dordrecht ooit bezocht heeft, kan niet met zekerheid worden gezegd, maar waarschijnlijk is het wel. Zijn portretten van bekende Dordtenaren, zijn vriendschappen met onder meer de dichter Jeremias de Decker en de aanwezigheid van zijn werken in Dordtse verzamelingen vormen hier een duidelijk bewijs van.
Maar het is toch vooral het aantal leerlingen dat de meester had vanuit Dordrecht dat opvalt: Ferdinand Bol, Nicolaes Maes, Arent de Gelder. Enkelen vertrokken naar Amsterdam om bij Rembrandt het vak te leren, anderen werden geïnspireerd door zijn etsen. Nergens anders zou de stijl van Rembrandt zo lang populair blijven als in Dordrecht.
Na de trouw komt echter vaak de ontrouw: na Rembrandts dood in 1669 raakte zijn schilderstijl in verval. In plaats daarvan kwam een classicistische, verfijnde hofstijl, met heldere kleuren en geïdealiseerde figuren. Niets kon verder af staan van het werk van Rembrandt dan dat. Arent de Gelder bleef als één van de weinigen trouw aan het werk van de grote meester.
De collectie van het Dordrechts Museum maakt de trouw en ontrouw aan Rembrandt mooi inzichtelijk. Het Zelfportret van Ferdinand Bol en de Aanbidding van Samuel van Hoogstraten bevatten duidelijke verwijzingen naar het werk van Rembrandt.
-
Petrus' gezicht wordt door fel licht beschenen. Deze dramatische lichtval is kenmerkend voor Rembrandt. Net als het kleurgebruik en de brede penseelstreken. De verloochening van Petrus | Rembrandt van Rijn -
Er staan heel veel mensen op het schilderij, maar je ziet meteen wie het belangrijkste zijn: de baby en de moeder…De schilder gebruikt een trucje: hij maakt alles donker, maar bij de baby en de moeder lijkt het wel alsof er een lamp op staat, zodat iedereen meteen naar ze kijkt. De aanbidding van het Kind | Hoogstraten, S. van -
Met een felle lichtbundel, gericht op de engel en Petrus toont Cuyp het moment waarop de engel Petrus net heeft gewekt, terwijl de schildwachten nog in diepe slaap zijn. De bevrijding van Petrus | B. Cuyp -
Gloeiende kleuren, een sterk contrast tussen licht en donker, sprekende houdingen en gebaren - bij Rembrandts leerlingen zie je de invloed van de meester duidelijk terug. Soms volgden ze zijn voorbeeld bijna letterlijk. De engel bij het graf | Cuyp, B.G. -
Het witte gewaad van Edna dat oplicht in het verder vrij donkere schilderij. Raguel, de man van Edna, die bijna volledig verdwijnt in de donkere achtergrond. Het is niet moeilijk te raden wat, of liever gezegd wie, het onderwerp van dit schilderij is. In dit spelen met licht en donker zie je duidelijk de invloed van Rembrandt terug. Edna zegent Tobias en Sara | Gelder, A. de -
Het onderwerp fascineerde schilders rond Rembrandt. Bisschop heeft zich waarschijnlijk laten inspireren door een tekening van Gerbrand van den Eeckhout, die tegelijk met Ferdinand Bol bij Rembrandt in de leer was. Hermes, Argus en Io | Bisschop, C.
Trouwe aanhanger
De meeste schilderijen van de Dordtse leerlingen doen echter weinig meer aan Rembrandt denken. Ze zijn dun en fijn geschilderd, zonder duidelijk zichtbare verftoetsen, in heldere kleuren. Smaken veranderen. Toch blijft er altijd die ene uitzondering, Arent de Gelder. Houbraken beschrijft dat hij ‘naar Amsterdam vertrok om Rembrants wyze van schilderen te leeren, ’t geen hem zoodanig toeviel en gelukte, dat ik tot zynen roem zeggen moet, dat geen van alle hem zoo na gekomen is in die wyze van schilderen.’ Het viel Houbraken destijds ook al op dat De Gelder de enige was die ‘daar in is staande gebleven.’
-
Arent de Gelder was één van de laatste leerlingen van Rembrandt van Rijn. Hij is ook degene die het meest trouw is gebleven aan diens schilderstijl. Dat zie je goed terug in dit schilderij. Net als Rembrandt schildert de Gelder met brede penseelstreken, kraste hij in de verf en gebruikte hij vergelijkbare licht-donker contrasten. Portret van Ernestus de Beveren | A. de Gelder | Rijksmuseum -
Met het blote oog zijn naden te zien. Röntgenopnamen tonen aan dat er aan vier kanten stukken doek zijn aangezet om een ovaal formaat te krijgen. Allegorisch vrouwenfiguur | A. de Gelder -
Schilder De Gelder en beeldhouwer Noteman waren goed bevriend en vaak te vinden in Dordtse cafés. Niet toevallig heeft dit portret tot de dood van De Gelder in herberg ‘Den Engel' gehangen in de Voorstraat. Portret beeldhouwer Noteman | A. de Gelder -
Volgens zijn tijdgenoten is Arent de Gelder een schilderachtige man die geniet van het leven. Gezien zijn motto ‘Niet beter als een ongetrout leven' heeft hij daar alle tijd voor. Hij zit goed in de slappe was en woont, eerst met zijn ouders en later met een gescheiden broer, in een pand aan de Wijnstraat in de buurt van de Schrijversstraat. Zelfportret 1658 | A. de Gelder
Schrijvende schilders
Arnold Houbraken en Samuel van Hoogstraten, twee Dordtenaren die beroemd zijn geworden als schilder én schrijver. Dankzij hen weten we veel over 17de-eeuwse kunstenaars én kunsttheorie. Wat schreven ze? En brachten ze hun eigen theorieën als schilder ook in praktijk?
De kunstenaar betrekt de toeschouwer op geraffineerde wijze bij de voorstelling. Allereerst introduceert hij ons door middel van het meisje op de voorgrond. Zij staat prominent in beeld en kijkt ons aan. Eenmaal onze aandacht getrokken kijken we verder, eerst worden we de diepte ingezogen en kijken we naar rechts. Dan volgen we het licht en komen we door het doorkijkje bij de volgende scene. De schilder gebruikt licht en allerlei perspectivische doorkijkjes om de toeschouwer te leiden in het verhaal.
De Luistervink | N. Maes Dordrechtsmuseum
Van 1662 tot 1667 werkte Samuel van Hoogstraten in Londen. Voor zijn Engelse opdrachtgevers schilderde hij vooral portretten en architectuurstukken. In dit schilderij zijn beide genres gecombineerd: een man en een vrouw poseren in een kerk.
Gezicht op het noordtransept van de Westminster Abbey te London | S. van Hoogstraten Dordrechtsmuseum